Instytut Pileckiego zaprasza do Augustowa na wydarzenia, które oficjalnie inaugurują jego działalność w Augustowie, związaną z badaniami nad Obławą Augustowską i upamiętnieniem jej ofiar w zakupionym przez Instytut tzw. Domu Turka – dawnej siedzibie NKWD i Urzędu Bezpieczeństwa.
Podczas kilkudniowego programu wydarzeń po raz pierwszy od lat teren osławionego Domu Turka będzie otwarty dla zwiedzających – zostanie tu zaprezentowana wystawa zrekonstruowanych cyfrowo i pokolorowanych zdjęć twarzy ofiar Obławy Augustowskiej. Jacek Bończyk z zespołem wykona specjalnie przygotowany spektakl muzyczny, złożony z piosenek Jacka Kaczmarskiego. Eksperci dyskutować będą wokół filmu dokumentalnego „Nazajutrz”, ilustrującego doświadczenie zakończenia II wojny światowej w Polsce. W szkołach odbędą się warsztaty dla młodzieży, poświęcone okresowi represji stalinowskich. Augustowskie biuro Instytutu Pileckiego uruchamia także zbiórkę pamiątek i świadectw, w których zapisały się losy mieszkańców Augustowa i Suwalszczyzny w XX wieku – z myślą o przygotowanej wystawie stałej, która w przyszłości otwarta zostanie w odrestaurowanym i zaadaptowanym na cele edukacyjno-ekspozycyjne Domu Turka.
– Chcemy zaprosić wszystkich mieszkańców Augustowa i Suwalszczyzny do odwiedzenia wystawy czasowej, którą otworzymy na terenie Domu Turka – powiedział Bartosz Gralicki, pełnomocnik Dyrektora Instytutu Pileckiego. – Po raz pierwszy od bardzo dawna chcemy dać możliwość mieszkańcom, rodzinom ofiar, wejść na ten teren, który dla całego regionu jest symbolem tragedii, ogromnego cierpienia, miejscem, w którym sowiecki i komunistyczny aparat terroru chciał na zawsze wymazać ofiary Obławy Augustowskiej z pamięci. A my w tym miejscu chcemy zaprezentować zrekonstruowane cyfrowo twarze ofiar, aby w sposób symboliczny pokazać, że nie ma zgody na wymazywanie, nie ma zgody na to, by terror zwyciężył nad pamięcią ludzką, na to, aby triumfowali sprawcy. Chcemy pokazać, że to właśnie ofiary, ich cierpienie, ich walka są dla nas najważniejsze.
Dom Turka – katownia NKWD i UB
Dom Turka to dawna siedziba i więzienie NKWD w czasie pierwszej okupacji sowieckiej (1940-1941) i na przełomie 1944 i 1945 roku. Przetrzymywano tu i brutalnie przesłuchiwano tzw. wrogów ludu, stąd zarządzano masowymi deportacjami na Wschód. Od 1945 do 1956 roku mieścił się tu Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. Miejscowi funkcjonariusze UB znani byli z brutalności, zamordowali kilkadziesiąt osób, z czego przynajmniej kilka zginęło właśnie w tym miejscu. W Domu Turka przetrzymywano także żołnierzy podziemia antykomunistycznego zatrzymanych w ramach Obławy Augustowskiej w lipcu 1945 roku. Budynek jest materialnym śladem i symbolem polskiego doświadczenia konfrontacji z sowieckim totalitaryzmem – miejscem o wielkiej wartości historycznej, które jednak w wyniku licznych zaniedbań w ostatnich latach nieomal zamieniło się w ruinę.
Od lipca 2021 r. Dom Turka jest własnością Instytutu Pileckiego, który planuje jego gruntowną renowację, poprzedzoną inwentaryzacją i badaniami archeologicznymi w poszukiwaniu wszelkich śladów po więźniach i ofiarach. Instytut Pileckiego w przyszłości otworzy tu wystawę stałą, opowiadającą o Obławie Augustowskiej z lipca 1945 roku i szerzej – o historii Augustowa i Suwalszczyzny w XX wieku na tle dziejów Polski i Europy.
Lipcowi. Twarze ofiar Obławy Augustowskiej
WYSTAWA
Wernisaż: 13 października 2021 r., godz. 18
Wystawa otwarta: 14-24 października 2021 r., godz. 16-20
„Dom Turka”, Augustów, ul. 3 Maja 16
To pierwsza od wielu lat okazja, by przejść przez bramę Domu Turka – dawnej siedziby oraz więzienia NKWD i UB, głównego ośrodka terroru komunistycznego w Augustowie. W miejscu, gdzie przetrzymywani byli Polacy schwytani w lipcu 1945 r., prezentujemy wystawę fotografii ofiar Obławy Augustowskiej – mężczyzn, kobiet i dzieci, których Sowieci zamordowali i pochowali w nieznanej do dziś lokalizacji. W Augustowie i na Suwalszczyźnie określa się ich mianem „Lipcowych”.
- Zależy nam na tym, by w symboliczny sposób twarze ofiar oraz świadectwa ich i ich bliskich na stałe zagościły w Domu Turka, którego historia naznaczona jest przemocą i cierpieniem – aby nad nim dominowały i rozświetlały jego mrok – mówi Bartosz Gralicki, pełnomocnik Dyrektora Instytutu Pileckiego. - Jest to także znak, że perspektywa ofiar komunizmu zajmie centralne miejsce w narracji przyszłej wystawy stałej przygotowywanej w Domu Turka przez Instytut Pileckiego. Opowiadając prawdę o sowieckim totalitaryzmie, dyktaturze komunistycznej w Polsce i stalinowskim terrorze, oddajemy sprawiedliwość rzeczywistości historycznej, przywracamy zjawiskom właściwe proporcje, oddzielamy ofiary od sprawców i dobro od zła.
Wystawa opiera się na kolekcji zdjęć portretowych osób zamordowanych przez Sowietów w wyniku Obławy Augustowskiej. Fotografie – nawet jeśli są zniszczone lub w niskiej jakości – stanowią jedyny nośnik, dzięki któremu wizerunki ofiar zachowały się do naszych czasów. Dzięki zaawansowanym technikom rekonstrukcji cyfrowej i koloryzacji wystawa przywraca naszej pamięci prawdziwe oblicza tych osób. Stając z nimi twarzą w twarz, dostrzegamy rozmiar straty i skalę zbrodni, która przerwała życiorysy odważnych młodych ludzi, pełnych pasji i planów na przyszłość. Po zakończeniu pokazu plenerowego wystawa będzie prezentowana w augustowskim biurze Instytutu Pileckiego, ul. 3 Maja 49.
Nazajutrz. reż. Grzegorz Czerniak, Wojciech Saramonowicz
POKAZ FILMU I DYSKUSJA
15 października 2021 r, godz. 18
Kino „Iskra”, Augustów, ul. 3 Maja 38
Bezpłatne wejściówki do odbioru w kasie kina od 8 października. Po pokazie dyskusja z udziałem zaproszonych gości.
„Nazajutrz” to film dokumentalny Instytutu Pileckiego, opowiadający o zakończeniu drugiej wojny światowej. Dokument łączy relacje naocznych świadków tamtych wydarzeń z unikalnymi ujęciami archiwalnymi ze zbiorów Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego, koproducenta filmu.
Twórcy filmu oddają głos Polakom, których koniec II wojny światowej zastał w różnych miejscach i sytuacjach. Żołnierze Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, którym nie dane było dotrzeć do Polski, zadawali sobie pytanie: „Wracać czy nie wracać?”. Dla więźniów obozów koncentracyjnych i robotników przymusowych wyzwolenie było dopiero pierwszym etapem długiej drogi do normalności. Z perspektywy Polaków, którzy okres wojny spędzili w kraju, koniec niemieckiej okupacji oznaczał kres niemieckich zbrodni. Jednak komunistyczna władza, która przyszła na ziemie polskie wraz z Armią Czerwoną, na nowo uruchomiła machinę terroru i przemocy. Budziło to opór społeczeństwa wobec sowietyzacji, na który komuniści reagowali zwiększeniem skali represji.
Pokaz filmu będzie punktem wyjścia do dyskusji o miejscu i znaczeniu szczególnego doświadczenia historycznego Augustowa i Suwalszczyzny z punktu widzenia procesów kształtujących obraz powojennej Polski i Europy.
Warsztaty edukacyjne
W dniach 12-13 października w augustowskich liceach edukatorzy Instytutu Pileckiego przeprowadzą warsztaty dla uczniów oparte na grze decyzyjnej „Dylematy Powojnia”.
Czy w obliczu rozwiązania Armii Krajowej należy pozostać w podziemiu, emigrować czy przejść do cywila? Co zrobić wobec narastającej fali represji? Czy można angażować się w odbudowę nowej, rządzonej przez komunistów Polski?
„Dylematy powojnia” to rozgrywana w grupach gra decyzyjna, pozwalająca poznać problemy i historię ludzi z pokolenia doświadczonego przez II wojnę światową, którzy w 1945 r. próbowali odnaleźć się w nowej, skomplikowanej rzeczywistości powojennej Polski. Kolejne karty prowadzą graczy ścieżkami życia bohatera, którego biogram oparto na prawdziwym życiorysie postaci z epoki. Uczniowie muszą zmierzyć się z dylematami i decyzjami przed którymi stanął ich bohater. Los postaci zależy od podjętych przez graczy decyzji. Każdy wybór niesie ze sobą nieodwracalne konsekwencje.
Zbiórka pamiątek i świadectw
(w trakcie wszystkich organizowanych wydarzeń)
Od 18 października w augustowskim biurze Instytutu Pileckiego, ul. 3 Maja 49, po wcześniejszym umówieniu telefonicznym.
Z myślą o przyszłej wystawie stałej poświęconej Obławie Augustowskiej w „Domu Turka” Instytut Pileckiego rozpoczyna akcję zbierania pamiątek i świadectw, związanych z losami mieszkańców Augustowa i Suwalszczyzny w XX wieku. Instytut zachęca do kontaktu wszystkich gotowych podzielić się swoją historią.
Ze świadkami wydarzeń przeprowadzane będą rozmowy rejestrowane w formie wideo, które wzbogacą archiwum historii mówionej. Instytut przyjmie artefakty, pamiątki i fotografie. Dokumenty i zdjęcia, które właściciele chcieliby zatrzymać w archiwum prywatnym, zostaną zdigitalizowane a ich cyfrowe kopie będą dołączone do zbiorów cyfrowych Instytutu.
