Oglądając filmy lub seriale, w których odbywają się sceny przesłuchań, bywa, że osoba przesłuchiwana jest podłączona do jakiegoś urządzenia. Tym urządzeniem jest lie detector, czyli wariograf. Zamiast tej nazwy możemy spotkać się z drugą, równie popularną, czyli "wykrywacz kłamstw". Jak działa takie urządzenie? Czy człowiek jest w stanie oszukać wariograf? Na czym polega badanie "wykrywaczem kłamstw", tzw. lie detector test? Kiedy i w jakich okolicznościach wykorzystuje się wariograf? Na te pytanie udzielimy odpowiedzi w poniższym tekście.
Kłamstwa i ludzka natura.
Wiele badań dotyczących natury ludzkiej i mówienia prawdy przez ludzi, wykazuje, że większość z nas, kłamie średnio co 10 minut, a prawie każdy z nas kłamie minimum raz w ciągu całego dnia. Kłamstwa wynikają z wielu powodów: utrzymanie prywatności, zakłopotanie lub po prostu z chęci bycia uprzejmym wobec drugiej osoby. Niestety, ale o ile niektóre z tych powodów są łatwe do wybaczenia i nie niosą za sobą dużych konsekwencji, o tyle kłamstwa pojawiają się również momentach, które mogą pociągnąć nas do dużej odpowiedzialności. Kłamstwa pojawiają się, kiedy chronimy bliską nam osobę lub siebie, chcemy uniknąć kary, jaka nas może czekać lub nie chcemy, aby brano nas pod uwagę w momencie oskarżania. Bardzo często ludzie oskarżeni kłamią, tylko po to, aby utrudnić śledztwo i odsunąć od siebie podejrzenia. Tutaj w grę wchodzi wariograf, który najczęściej jest wykorzystywany w kryminologii.
Kryminalistyka.
Praca w środowisku kryminalistycznym wymaga wielu szkoleń i odpowiedniej wiedzy. Ludzie zajmujący się zawodowo tą dziedziną kryminologii, mają przeszkolenie do tego, aby przeprowadzać badania wariografem. Oczywistym celem takiego badania jest ustalenie prawdy i obalenie kłamstw, które mogą przeszkodzić w śledztwie.
Wariograf, czyli czym dokładnie jest to urządzenie.
Jak wspomnieliśmy na wstępie, wariograf inaczej jest nazywany "wykrywaczem kłamstw". Jak można się domyślić z tej drugiej nazwy, celem badania na wariografie jest wykrycie, czy badana osoba jest z nami szczera. Na samym początku swojego istnienia "wykrywacz kłamstw" stosowała głównie policja, jednak w dzisiejszych czasach, wariograf stosuje się również w innych dziedzinach. Badania na "wykrywaczu kłamstw" wykonuje się podczas rekrutacji do służb, w procesach sądowych, do celów prywatnych, w czasie rekrutacji do dużych firm lub w celu sprawdzenie, czy mamy do czynienia z korupcją.
Wariograf obrósł również w dużą ilość mitów. "Wykrywacz kłamstw" jak sama nazwa wskazuje, powinien udzielić nam jednoznacznej odpowiedzi, czy dana osoba kłamie, czy nie, jednak sam wariograf nie jest w stanie tego zrobić.
Działanie wariografu.
Ciśnienie krwi, oddech, puls oraz przewodnictwo prądu przez skórę. To wszystko sprawdza wariograf w czasie badania. Mówiąc prościej, "wykrywacz kłamstw" rejestruje w organiźmie zmiany psychofizyczne, które są reakcją organizmu na konkretny impuls. Badanie wariografem jest przeprowadzane przez osobę, specjalnie do tego celu przeszkoloną, która wykonuje dokładną analizę i bierze pod uwagę inne czynniki, które mogą wpłynąć na badaną osobę.
Kiedy przesłuchiwany mówi zgodnie ze swoimi przekonaniami lub niezgodnie, towarzyszą mu konkretne emocje oraz odruchy ciała. To wszystko zapisuje wariograf. Poligrafer dokonując bardzo dokładnej analizy, ustala czy dana sytuacja mogła mieć miejsce, czy wręcz przeciwnie.
Bardzo ważna jest konstrukcja zadawanych podczas badania pytań. Pytanie dotyczące przyszłości, uczuć lub poglądów podejrzanego są zabronione. Badana osoba musi mieć zadawane pytanie dotyczące konkretnego zdarzenia, w którym brała udział, np.: czy przejechałeś/łaś na czerwonym świetle?
Mówienie nieprawdy jest związane z reakcjami organizmu. Zwiększona potliwość, przyspieszony oddech, większe ciśnienie krwi, to podstawowe reakcje organizmu, które są zupełnie inne podczas mówienia prawdy. Każda z tych reakcji jest niezależna od woli przesłuchiwanego, ponieważ odpowiada za nie układ nerwowy. Osoba badana przez wariograf ma założone specjalne czujniki na konkretne części ciała, są to:
- przedramię, czujnik, który jest tam założony, rejestruje zmianę ciśnienia krwi oraz tętno,
- klatka piersiowa, czujnik mierzy zmiany oddechu,
- opuszki palców, czujniki założone na opuszkach sprawdzają elektryczne przewodnictwo skóry.
Badanie "wykrywaczem kłamstwo".
Samo badanie odbywa się w cztery oczy. Osoba, która poddaje się badaniu i osoba, która analizuje dane z wariografu, siedzą w pokoju, którego wystrój i wyciszenie pozwalają w pełni skupić się na przeprowadzanym badaniu. Do pokoju nie powinny wchodzić osoby trzecie. Badana osoba powinna mieć zapewnioną ciszę i być "odcięta" od innych niezaplanowanych czynników, które mogą negatywnie wpłynąć na jego ostateczny wynik.
Pytania i ich konstrukcja podczas badania na "wykrywaczu kłamstw".
Osoba, która obsługuje "wykrywacz kłamstw", zadaje trzy rodzaje pytań: kontrolne, krytyczne oraz neutralne.
Pytania kontrolne, mają na celu sprawdzenie reakcji badanej osoby na kłamstwo. Najczęściej prosi się badanego, aby skłamał lub postawione pytanie jest niejednoznaczne, co prowadzi do sytuacji, że odpowiedź nie będzie szczera. Zadając pytania kontrolne, sprawdza się reakcje organizmu, badanej osoby, na kłamstwo.
Pytania krytyczne to takie, które bezpośrednio dotyczą sprawy badania.
Pytanie neutralne, są pytaniami, które są kompletnie niezwiązane ze sprawą i są dla niej kompletnie nieistotne.
Ważne jest, aby podczas badania (które potrafi trwać kilka godzin), robić przerwy. Zmęczenie badanej osoby może wpłynąć negatywnie na otrzymane wyniki, a tym samym uzyskany wynik będzie fałszywy.
Podczas całego procesu badania czujniki zbierają dane i na ekranie komputera prezentują wykres, który obrazuje reakcję psychofizyczne badanej osoby.
Badanie wariografem i interpretacja wyników.
Jeśli samo badane zostało wykonane prawidłowo, prawdopodobieństwo prawidłowości wyniku wynosi od 95 do 98%. Po zakończeniu całego badania przeprowadza się interpretację wyników i tworzy raport, który pozwala uzyskać pełny obraz badania i wyciągnąć wnioski.
Badania wariografem jest czasami jedyną metodą, która skutecznie potrafi udzielić odpowiedzi na pytanie, czy jakieś wydarzenie miało miejsce, i czy brały w niej udział konkretne osoby. Badanie wariograficzne w wielu sprawach sądowych bywało ostatecznym dowodem, który potwierdzał winę oskarżonego lub prowadziło do jego uniewinnienia. Oczywiście sam wynik badania pozwala dostosować późniejsze metody operacyjne, aby ustalić prawdę w danej sprawie.
Czy można oszukać "wykrywacz kłamstw"?
Z każdym kolejnym rokiem, wykorzystanie wariografu, jako metody na uzyskanie odpowiedzi staje się coraz popularniejsze. Jednak czy warto zaufać takim badaniom? Wiele informacji na ten temat jest sprzecznych, a są również takie przypadki osób, którym udało się oszukać wariograf. Jeśli badanie wykrywaczem jest przeprowadzone profesjonalnie w odpowiednich warunkach, jego miarodajność to ponad 95%. Wariograf jest odpowiednio zaprogramowaną maszyną, która funkcjonuje według stałych i niezmiennych reguł. "Wykrywacz kłamstw" obiektywnie odczytuje reakcje psychofizyczne badanej osoby, stąd wariografu jako urządzenia oszukać się nie da.
Słabość jest po stronie osób, które obsługują urządzenie. To one są podatne na ewentualne oszustwo. Badana osoba może udawać stres, inaczej oddychać lub specjalnie napinać mięśnie, co może doprowadzić do błędnej analizy. Profesjonalista obsługujący wariograf powinien jednak w takich momentach, zauważyć takie zachowanie osoby badanej na urządzeniu i wziąć je pod uwagę podczas ostatecznej analizy i raportu.
Instytut Badań Wariograficznych to największa polska organizacja skupiająca ekspertów badań psychofizjologicznych, Instytut zajmuje się badaniami na "wykrywaczu kłamstw" nie tylko do celów procesowych, ale również w sprawach prywatnych. Wszystkie badania, aby były wiarygodne, powinny być przeprowadzone według zaleceń Instytutu Badań Wariograficznych.
Wariograf i jego wiarygodność.
"Wykrywacz kłamstw" jest maszyną, która zaprogramowana odczytuje bezstronnie to, co interesuje osobę przeprowadzającą badanie. Jedyny słabym punktem całego badania może być brak doświadczenia osoby, która obsługują wariograf. Jednak jeśli badany ma do czynienia z osobą, która wykonała już wiele takich badań, ewentualna próba oszustwa bardzo szybko wyjdzie, a próba oszukania wariografu przez badanego będzie skazana na całkowitą porażkę.
Materiał zewnętrzny
